Уул уурхайн зах зээл: Монголын төсөвт тулгарах сорилт ба дэлхийн тоглогчдын нөлөө
2025 оны сүүлийн саруудад дэлхийн уул уурхайн зах зээл тогтворгүй хэвээр байна. Геополитикийн эрсдэл, эрчим хүчний шилжилт, худалдааны хамгаалалт зэрэг хүчин зүйлс 2026 онд Монголын уул уурхайн салбар, улмаар улсын төсөвт бодит сорилт авчирч болзошгүй байна.
Монгол Улс 2026 оны төсвөө баталсан ч уул уурхайн зах зээлийн ирээдүй тодорхой бус хэвээр байна. Дэлхийн томоохон тоглогчдын бодлого, эрэлт нийлүүлэлтийн савлагаа, эрчим хүчний шилжилт зэрэг нь Монголын эдийн засагт шууд нөлөөлөх бөгөөд төр засгийн шийдвэр гаргагчид эдгээр эрсдэлийг бодитой үнэлж, хариу арга хэмжээ боловсруулах шаардлагатай байна.
Дэлхийн зах зээлийн хандлага
2025 оны сүүлийн хагас жилд уул уурхайн салбарын орлого 689 тэрбум ам.долларт хүрсэн ч ашиг буурч, эрсдэл нэмэгдсэн гэж PwC-ийн тайланд дурджээ. Fitch Ratings-ийн 2025 оны төлөвт суурь металлын эрэлт Хятад болон бусад бүс нутагт жигд тархах ч, гангийн түүхий эд болон дулааны нүүрсний эрэлт буурах хандлагатай байна. IEA-ийн “Critical Minerals Outlook 2025”-д батарейны түүхий эдүүдийн нийлүүлэлт их, үнэ савлагаатай хэвээр байгаа нь онцлог гэжээ.
Монголын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө
Монголын төсөв уул уурхайгаас хамааралтай хэвээр байгаа бөгөөд нүүрс, зэс, алтны экспортын орлого улсын санхүүгийн гол эх үүсвэр болж байна. Гэвч Монголын уул уурхайн салбарын ирээдүйг тодорхойлох гол хүчин зүйлсийн нэг бол дэлхийн зах зээлийн хандлага юм. Хятадын гангийн үйлдвэрлэл буурч байгаа нь Монголын нүүрсний экспортод шууд дарамт үүсгэж байна. Манай улсын төсвийн орлогын томоохон хэсгийг бүрдүүлдэг нүүрсний экспортын хэмжээ, үнэ цаашид буурах эрсдэлтэй тулгарч байгаа нь бодлогын түвшинд анхаарах асуудал юм.
Зэсийн хувьд, дэлхийн эрчим хүчний шилжилттэй холбоотойгоор үнэ өсөх боломж харагдаж байгаа ч нийлүүлэлтийн тогтворгүй байдал, худалдааны хамгаалалтын бодлого зэрэг нь энэ өсөлтийг тогтворгүй болгож, эрсдэл дагуулж байна. Түүнчлэн батарейны түүхий эдийн хэт нийлүүлэлт нь зэсийн үнийн савлагааг улам нэмэгдүүлж, Монголын экспортын орлогод тодорхой бус байдал үүсгэж болзошгүй.
Геополитикийн эрсдэлүүд ч хөрөнгө оруулалтын урсгалд сөргөөр нөлөөлж байна. Олон улсын харилцааны хурцадмал байдал, бүс нутгийн тогтворгүй байдал нь уул уурхайн шинэ төслүүдэд чиглэсэн гадаадын хөрөнгө оруулалтыг сааруулж, Монголын эдийн засгийн өсөлтөд саад учруулж болзошгүй.
Үүн дээр нэмэгдээд байгаль орчны шаардлага, олон улсын стандартууд улам чангарч байгаа нь уул уурхайн төслүүдийн зөвшөөрөл, хэрэгжилтэд шинэ сорилт авчирч байна. Хариуцлагатай, тогтвортой олборлолт хийх шаардлага нэмэгдэж байгаа энэ үед Монголын уул уурхайн бодлого илүү нарийн, уялдаа холбоотой, урт хугацааны төлөвлөлттэй байх шаардлагатай болж байна.Эдгээр эрсдэлийг тооцохгүй бол төсөвт тусгасан орлогын таамаг биелэхгүй, нийгмийн халамжийн бодлого санхүүгийн дарамтад орж болзошгүй. “Нөхдүүдээ бодож байгаа юм ер нь байна уу?” гэх олон нийтийн хүлээлт, шүүмжлэл санамсаргүй үүсээгүй.
Төрийн бодлогын сорилт
Ирэх онд АНУ-ын худалдааны тариф, Европын эрчим хүчний бодлого, Хятадын эдийн засгийн саармагжилт зэрэг нь Монголын уул уурхайн салбарт шууд нөлөөлөх хүчин зүйлс хэвээр байна. Төсвөө баталсан ч эдийн засгийн хамаарал, эрсдэлүүдийг тооцохгүй бол улс төрийн амлалт, нийгмийн хүлээлт биелэхгүй үлдэх магадлал өндөр байна.
